Ondergang

De film “Der Untergang” speelt in Adolf Hitlers bunker in Berlijn, tijdens de laatste dagen van de oorlog. Het is geen meesterwerk, maar een indrukwekkende film die de waanzin van de oorlog in het algemeen en nazisme in het bijzonder probeert te verbeelden.

In Duitsland was veel kritiek op de film. Zo zou Bruno Ganz, die Adolf Hitler speelde, de Führer te menselijk hebben neergezet. Vreemd, ik zag in de Duitse leider toch vooral een krankzinnige. Een krankzinnig mens weliswaar, maar waarschijnlijk liep Adolf Hitler in het echt ook niet vierentwintig uur per dag schuimbekkend rond. Hij was de baas van Duitsland, en dat krijg je niet voor elkaar als je je niet af en toe als een mens kunt gedragen.

En waarom ook niet? Waarom zou Hitler niet geportretteerd mogen worden als iemand met menselijke trekjes? Doet dat af aan de misdaden die hij heeft begaan? Natuurlijk niet. Als je van Hitler en zijn trawanten monsters maakt, dan doe je alsof mensen niet in staat zijn tot de gruweldaden van de nazi’s. Maar de belangrijkste les van de Tweede Wereldoorlog is nu net dat ze dat wél zijn.

Wie weet was Adolf Hitler wel een sympathieke man, charmant, welbespraakt en gek met zijn hond Blondie. Waarom ook niet? Het is misschien verleidelijk om te denken dat mensen die gruweldaden begaan niet sympathiek, charmant, welbespraakt en gek met hun hond kunnen zijn, omdat dat dingen begrijpelijker maakt. Maar het is wishful thinking en het is gevaarlijk. Wie mensen niet in staat acht tot verwerpelijke daden, is niet op zijn hoede. En een democratie valt ten prooi aan mensen met slechte bedoelingen als het volk niet op zijn hoede is.

“Der Untergang” is aardig geslaagd in zijn opzet. Bij vlagen is de film grotesk, maar in het Duitsland van de Tweede Wereldoorlog was de werkelijkheid dat ook. Het nazisme zoals dat toen was heeft in het hier en nu geen schijn van kans, maar het meest verontrustende vond ik dat ook duidelijk werd wat de basis vormt voor gekte: blinde volgzaamheid. En dat is tegenwoordig nog alom aanwezig.